عرفه روز دعا و روز نیایش و مناجات با پروردگار عالمیان است، دعایی که طبق فرموده علی(ع) همه هستی انسان‌هاست. اساساً انسان از خودش چیزی ندارد و در این عالم او فقط مالک دعاست. علی(ع) با اشاره به این معنی در دعای کمیل می‌فرماید: یا سریع الرّضا اغفر لمن لایملک الّا الدّعا دعا تنها وسیله و ابزار در دست انسان است و او با همین سلاح می‌تواند به خواسته‌هایش برسد که همان سلاح انبیاء است. امام رضا(ع) فرمود: «علیکم بسلاح الانبیاء؛بر شما باد که خود را به سلاح انبیاء مجهز کنید» و توضیح می‌داد که آن سلاح همان دعاست. امام حسین(ع) ناتوانترین مردم را کسی می‌داند که از دعا کردن عاجز باشد و می‌فرماید: اعجز النّاس من عجز عن الدّعاء؛ به همین جهت در روز عرفه گرچه روزه گرفتن مستحب است امّا به خاطر اهمیت آن فرموده‌اند که اگر روزه موجب ضعف می‌شود و از دعا کردن باز می‌دارد دعا خواندن بر روزه تقدم دارد. یکی از زیباترین و شیرین‌ترین دعاها مناجات امام حسین(ع) در روز عرفه می‌باشد. آن حضرت در این دعای پرمحتوا و شیوا که در عصر روز عرفه و مناسبترین وقت دعا عرضه شده است، عالیترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دلنشین بیان می‌کند. روح عرفان و معرفت در عرصه توحید الهی در فرازهای مختلف این دعا موج می‌زند و سالکان راه حقیقت را طی مراحل سیر و سلوک استوارتر، مصمم‌تر و مشتاق‌تر می‌سازد. حضرت آیت‌الله جوادی آملی در مورد این دعای دلنشین و انسان ساز می‌نویسد: مهم‌ترین نیایشی که جنبه سیاسی، عبادی حج و زیارت را به خوبی تبیین می‌کند دعای عرفه عارف معروف در بین اهل معرفت و سیر شاهدان کوی شهود و شهادت، سالار جانبازان میدان نبرد توحید علیه طاغوت و سرور پاکان و آزادگان در ساحت فضیلت حضرت حسین بن علی(ع) است. این دعا هم دستور کفر ستیزی و راه طاغوت زدایی و رسم سلحشوری و سنت سرکوبی جنایتکاران را ارائه می‌کند و هم ستایش حکومت اسلامی و تقدیر دولت مکتبی و ظهور ولایت الهی را نشان می‌دهد و هم تجلی هستی و ذات‌اقدس خداوند و ظهور گسترده و همه جانبه آن ذات مقدس و خفای هرچه غیراوست در پرتو نور او و پی بردن به او از خود او به غیر او بها ندادن و غیر او را به او شناختن و ذاتش را عین شهود و مستغنی از استشهاد دانستن را تفهیم می‌کند.